Συνέντευξη: Mανόλης Pασούλης
Η Θεσσαλονίκη είναι η φάτνη μουΤο γνωρίσαμε μέσα από την "Εκδίκηση της Γυφτιάς", "Τα Δήθεν" και "Τα
Τραγούδια της Χαρούλας". Ο Μανόλης Ρασούλης όμως δεν είναι απλώς ένας
στιχουργός που άλλαξε την πορεία του ελληνικού τραγουδιού εκεί στα τέλη της
δεκεατίας του '70. Ανθρωπος πολιτικοποιημένος, βαθιά φιλοσοφημένος,
οργισμένος και ευαίσθητος μαζί, μα πάνω απ'όλα ειλικρινής και με άποψη,
αποτελεί ίσως τη συνείδηση αυτού του τόπου, τη στιγμή που στο
"Βαλκανιζατέρ" που ζούμε όλα αλλάζουν.
συνέντευξη στο Νίκο Χριστοδουλίδη
φωτογραφίες: Γιώργος Παπαδόπουλος
Ζει από το 1990 στη Θεσσαλονίκη, μέτοικος σε τούτη την πόλη, έχει γίνει πια
ένα σώμα μαζί της, την αγάπησε και τον αγάπησε. Μοιραία λοιπόν, η κουβέντα
μας ξεκινά από αυτήν. "Εδώ νιώθω πολιτισμικά σαν στο σπίτι μου", θα μας
πει. "Είναι πραγματικά η Θεσσαλονίκη ο ομφαλός των Βαλκανίων, είχα άλλωστε
προείδει ότι θα είχαμε εξελίξεις στα Βαλκάνια και είχα προαισθανθεί ότι
έπρεπε να παρέμβουμε πριν ξεσπάσουν τα γεγονότα. Οι δεσμοί μου όμως με την
πόλη είναι ακόμη πιο παλιοί. Η αδερφή μου έχει παντρευτεί εδώ, είχαμε
ηχογραφήσει την "Εκδίκηση της Γυφτιάς", είναι μετά και ο Σαββόπουλος που
είναι ένα οριακό άτομο στη ζωή μου και στο νέο ελληνικό πολιτισμό. Το
όνειρο λοιπόν μου κάθησε και τελικά έμεινα εδώ". Τί είναι όμως αυτό που
κάνει κατά την άποψή του την πόλη να ξεχωρίζει ; Ήρθα εδώ για να ησυχάσω
από την αθλιότητα της Αθήνας και την ανθυποαθλιότητα του Ηρακλείου. Στη
Θεσσαλονίκη υπάρχει μια ιδιαιτερότητα που η Αθήνα προσπαθεί να την
καταστρέψει. Μπορεί να είναι επαρχία, αλλά έχει κάτι πιο ευρωπαϊκό από την
πρωτεύουσα. Στη Θεσσαλονίκη ισορροπεί το ανθρώπινο στοιχείο με το ρελαντί
που έχει η πόλη. Είναι ένας αχταρμάς με στύλ, έχει μια αρμονία και βεβαίως
πολύ ωραίες γυναίκες, δεν είναι τυχαίο αυτό. Εγώ θητεύω εδώ. Ακόμη και τώρα
που μιλώ στον "40ο Παράλληλο", είναι μια πράξη συνειδητή που θέλει να
ισχυροποιήσει το πολιτιστικό στίγμα της Βόρειας Ελλάδας σε σχέση με τον
πρωταθλητισμό της Αθήνας". Μιλάει παθιασμένα για την πόλη σα να είναι
γέννημα - θρέμα της.
Με λόγο δυνατό και χειμαρώδη περνάει σ'αυτό που είναι κατά την γνώμη του
και το πρωταρχικό, γι'αυτό που δίνει μάχες, το πολιτιστικό στοιχείο.
"Υπάρχει έντονα στη χώρα μας ένας πολιτιστικός λαϊκισμός, που διοχετεύτηκε
μαζί με τον πολιτικό λαϊκισμό από τον Παπανδρέου. Αυτό το εντόπισα εγώ από
την αρχή, του έχω βρει μάλιστα κι ένα όνομα που είναι συνάμα και
χαρακτηριστικό: "Νταλαροπανταζιστάν". Δέν δέχομαι με τίποτα ότι η πολιτική
κάστα στη Ελλάδα πρέπει να έχει το πάνω χέρι. Δεν αντιπαρατίθεμαι απλώς,
κάνω παράλληλα και μία αντιπρόταση, δεν μεμψιμοιρώ του στύλ ?θέλω να είμαι
κι εγώ εκεί, είμαι όμως απ'έξω και παραπονιέμαι?, όχι. Να σου πω ένα
παράδειγμα. Το 1986 είχε έρθει ο δάσκαλός μου Όσιο Ραζνίς, κυνηγημένος από
την CIA και τους Αμερικανούς, στην Ελούντα. Τότε ο Ανδρέας, - μόλις τα είχε
φτιάξει με τη Μιμή και ήθελε να κάνει επίδειξη πυγμής - στέλνει 18
κομμάντος και συλλαμβάνει το δάσκαλο με έναν εντελώς ηλίθιο τρόπο,
καταστρέφοντας εκείνη τη στιγμή την υστεροφημία τη δική του και της χώρας.
Το λέω αυτό επειδή αφορά την παγκόσμια κατάσταση. Ο Όσιο ήταν ο μοναδικός
φωτισμένος άνθρωπος που έκανε πρόταση πλανητική, ενώ οι δικοί μας πολιτικοί
δεν μπορούν να κάνουν μια ολοκληρωμένη πρόταση ούτε για το Αιγάλεω !.
Βαθύς στοχαστής, απ?τους μεγαλύτερους σύγχρονους Έλληνες διανοητές,
κοινωνικοανατρεπτικός και γι'αυτό ίσως και πολύ παρεξηγημένος, μας βάζει
σιγά-σιγά στο χώρο της δικής του κοσμοθεωρίας. "Βρισκόμαστε σ'ένα κρεσέντο,
μέχρι το 2001 θα γίνουν τα πλείστα όσα. Αυτή είναι άλλωστε η διαλεκτική και
η γοητεία της, γι'αυτές λοιπόν τις μεταστροφές προετοιμαζόμουν κι εγώ
χρόνια και προσπαθώ να τις βγάλω με τα τραγούδια μου, τις ομιλίες στα
πανεπιστήμια και τις διάφορες άλλες παρεμβάσεις που κατά καιρούς κάνω". Και
συνεχίζει: "έχω ολοκληρώσει μια δική μου κοσμοθεωρία, που μέσω αυτής
ερμηνεύω τα διάφορα φαινόμενα (και παραφαινόμενα) που υπάρχουν. Επειδή
βγαίνω και λέω κάποια πράγματα έξω από την πεπατημένη, δεν είμαι
αντικοινωνικός, έχω ένα όραμα για το μέλλον. Με κατακρίνουν όμως αυτοί
χωρίς να με ακούσουν, χωρίς να έχω μιλήσει. Μέχρι που ζούσε ο συγχωρεμένος
ο Τσεβάς, με είχαν για θεωρητικό της 17Ν!. Παραλίγο να με συλλάβουν κιόλας,
ευτυχώς που στην ΕΥΠ γινόταν ΤΟ μπάχαλο κι έτσι τη γλύτωσα! Είμαι ένας
ιχνηλάτης, πάω μπροστά, βλέπω κάτι πράγματα και μετά γυρίζω πίσω και λέω
παιδιά, κάτι βρήκα, πάμε από δώ καλύτερα γιατί από εκεί μπορεί να έχει και
οχιές κι αυτοί με αντιμετωπίζουν με έναν άθλιο τρόπο". Πώς όμως λειτουργεί
ένας σύγχρονος ιχνηλάτης;
"Αφήνω το ένστικτο να με καθοδηγεί και τις συμπτώσεις. Το κάθε τι έχει ένα
μήνυμα που σου στέλνει, και εσωτερικό και εξωτερικό. Υπάρχει μια αρμονική
στα πράγματα, μία μαθηματική ανώτερη. Ο Χόκινγκς δε μπορεί να συλλάβει αυτό
που πιάνει το ένστικτό μου γι'αυτές τις μαθηματικές σκέψεις".
Η συζήτηση τώρα γίνεται πιό εσωτερική κι ενδιαφέρουσα. Ο Μανόλης Ρασούλης
μας οδηγεί με μοναδική μαεστρία στο δρόμο της φιλοσοφίας, που όμως δεν
είναι μόνο θεωρητική αλλά περνάει και στον απλό κόσμο. Ας τον
παρακολουθήσουμε: "Η ιερότητα ξεκινά από τη συνολικότητα", μας λέει. "Τί
αίσθηση έχεις για τους ανθρώπους σαν σύνολο, πώς εμπλουτίζεις το αισθητήριό
σου για τις σχέσεις θανάτου ζωής και τί συνείδηση παράγεις για τους
ανθρώπους χωρίς να τους κατατάσσεις σε τόξα και να τους κατακερματίζεις".
Και συνεχίζει, "στα τραγούδια μου, η γεύση είναι από το βάθος της Καρδίτσας
μέχρι πέρα από το υπερπέραν. Ιδεολογία μου είναι ο ελληνοκεντρικός
οικουμενισμός. Προσπαθώ να εξοικιώσω τη μεγάλη υπέρβαση που εξέφρασε ο Όσιο
Ραζνίς, με τα πατροπαράδοτα εδώ, των μικρομεσαίων και των απλών ανθρώπων.
Ξέρω να σέβομαι τα ιερά και όσια, δεν προσβάλλω κανέναν, θεωρώ όμως χρέος
μου να πάω και να σπρώξω κάποιον. Να του πω "κοίταξε, υπάρχει κι αυτή η
διάσταση, μη την αφήσεις να πάει χαμένη. Τώρα που είναι το κρεσέντο της
ανθρωπότητας, όρμα κι εσύ στην Αρένα, υπάρχει εκεί ένας τρομερός
μαγνητισμός, κάτι θα πάρεις". Πρέπει να σπρώχνουμε τους ανθρώπους προς το
ζην - ευ ζην - γνώθι σ' εαυτόν. Ο κόσμος έχει μια ροπή προς την ηδονή
τρίτης κατηγορίας, ενώ μπορεί κάλλιστα να τη μετατρέψει σε έκσταση και να
τη μετουσιώσει σε πνευματικότητα. Κάποιοι έμποροι ονείρων, τραβάν τον κόσμο
προς τα κάτω, για να τον στιλιζάρουν σε καταναλωτικά και ιδεολογικά ζόμπι,
να τον απομυζούν'.
Πριν μπούμε στα χωράφια του τραγουδιού, ο Μανόλης Ρασούλης θέλει κάτι ακόμη
να πει, που τον καίει. "Να το γράψεις αυτό, σε παρακαλώ", μου λέει.
Πρόκειται για τον προαιώνιο εχθρό μας, την Τουρκία. "Η Τουρκία αυτή τη
στιγμή είναι η πιό τραγική χώρα στον κόσμο. Η μισή στην Ευρώπη και η μισή
στην Ασία. Συμπυκνώνει λοιπόν τη σύγκρουση αυτών των δύο τρόπων ζωής. Οι
Τούρκοι έχουν μια παρθενικότητα σα λαός, χωρίς τα κόμπλεξ τα δικά μας, των
κατακτημένων. Ζυμωθήκαμε μαζί τους, κατά βάθος είμαστε και οι δύο λαοί
θύματα. Κάτω από την τρύπα του όζοντος άλλωστε, "όλοι δικοί μας είμαστε". Η
χώρα σπαράσσεται, ας τη βάλουμε τουλάχιστον στην Ευρώπη για να υποσταλεί κι
αυτή η τεράστια αγορά όπλων που υπάρχει..."
Αλλάζουμε θέμα και περνάμε στο στοιχείο του. Για το τραγούδι λοιπόν...
"Τα τραγούδια μου είναι παρεμβάσεις προς τον ψυχισμό των ανθρώπων", θα μας
πει, "παίζω το ρόλο του καταλύτη. Στην αρχή απευθυνθήκαμε στους
υποψιασμένους, μετά μπήκαμε και στον απλό κόσμο. Από το '78 μέχρι το '85 το
"Ρασουλιστάν" πήγαινε καλά, από το '85 ως το '92 μας απομονώσανε και μας
πήραν την παρτίδα, από το '92 και μετά όμως, τους πάμε εμείς τρεχαλητούς!".
Τί συμβαίνει όμως και γίνονται όλα αυτά ; " Το κύκλωμα είναι αδηφάγο,
κομπλεξικό. Οι εταιρίες δίσκων είναι η εξουσία, άμα θένε σε θάβουν, άμα
θένε σε ξεθάβουν. Κάνουν ό,τι θέλουν, είναι οι επικυρίαρχοι. Μπορεί να σου
δώσουν πέντε εκατομμύρια για να κάνεις ένα συμβόλαιο και μετά να σε
πετάξουν μέσα σ? ένα συρτάρι και να ξοφλήσεις. Εγώ πρότεινα, για να
ξεφύγουμε απ'αυτό το χάλι, έναν εθνικό οργανισμό δισκογραφίας και ένα
ινστιτούτο πρόνοιας, γιατί πιστεύω ότι το τραγούδι είναι περιουσία
πολιτιστική του ελληνικού λαού, εν πρώτης, και κατά δεύτερο, των εμπόρων.
Για να βγάλω τους αδερφούς Κατσιμίχα, έκανα πόσα χρόνια. Αν υπήρχε μια
αισθητική βάση, τα τραγούδια θα τα ηχογραφούσαν αμέσως, αυτοί όμως κάνουν
εμπόριο των περιγραμμάτων των τραγουδιστών, ούτε καν της φωνής τους. Κι
εμένα που τους πήγα κόντρα, με πολεμήσανε σκληρά, απέσυραν τους δίσκους μου
και χίλιες δυο άλλες αθλιότητες. Ευτυχώς όμως, τα τραγούδια μου τους
πετσοκόψανε!". Χαμογελάει. "Δεν έχουμε άλλη τέχνη εκτός από το τραγούδι,
αυτό μεταχειρίζονται και οι πολιτικοί και επιβάλλουν πρότυπα. Εγώ είμαι
ακραιφνής υποστηρικτής της αξίας χρήσης του τραγουδιού, της τέχνης και της
ανθρώπινης ψυχής. Μου φέρθηκαν όμως πολύ άσχημα γιατί έφερνα κάτι
καινούργιο και είχα ένα όραμα". Όσο για το αν υπάρχει μυστικό ή συνταγή για
τους πραγματικά εκπληκτικούς, πρωτότυπους και ενίοτε χιουμοριστικούς
στίχους που γράφει, ούτε λόγος. ?Απλώς κυνηγάω την μπάλα. Είμαι ένας
Κούδας, κυνηγάω το γεγονός στην πηγή του. Προσπαθώ τα τραγούδια μου να τα
φαντάζομαι στο στόμα των απλών ανθρώπων. Αυτή είναι και η τέχνη του
τραγουδιού. Δεν θεωρώ όμως ακριβώς τον εαυτό μου στιχουργό, απλώς προσπαθώ
να διευρύνω τον ψυχισμό των Ελλήνων". Μας ξαφνιάζει. Μέσα από το τραγούδι
ξαναγυρνάμε πάλι πίσω, στα ελληνικά, στα παγκόσμια... "Υπάρχει δυστυχώς μια
δικτατορία των μετρίων στην Ελλάδα, μια φοβερή αντινομία μεταξύ των
απόγονων των αρχαίων Ελλήνων και των σημερινών μετρίων. Πώς συμβιβάζεται
αυτό δεν ξέρω, είναι γόρδιος δεσμός. Δυστυχώς στο χώρο του τραγουδιού είναι
άφθονος. Βλέπει τ'όνομά του και παθαίνει ονείρωξη ο άλλος, τι να πεις".
Ξεσπάει, "είναι το αλλαξοκώλι των εταιρειών δίσκων και των τραγουδιστών. Το
δημιουργό θέλουν να τον συντρίψουν, διότι είναι πηγή απαιτήσεων και
συνειδητότητας. Μας έχουν σαν Αλβανούς... Η ταυτότητά μου γράφει κατ'αρχάς
κοινωνικός μαχητής, αναζητητής της αλήθειας. Ο καμβάς μου είναι η σχέση του
εαυτού μου με τον εαυτό μου, με την ιστορία και τους ανθρώπους γενικά.
Πιστεύω ότι ζω, όχι τυχαία, στην πιο ενδιαφέρουσα περίοδο της ανθρωπότητας.
Αν έχεις ένα βαθύ νόημα τυραννιέσαι, πρέπει να δώσεις απαντήσεις στα μεγάλα
προβλήματα που ταλανίζουν τον κόσμο.. Πρέπει να φιλοσοφήσεις και να
στοχαστείς πάνω σ'αυτά που ζείς για να προχωρήσεις μπροστά, μ'αυτό το
πνεύμα μιλάω κι εγώ".
Η συζήτηση καταλήγει φυσιολογικά, κάνοντας τον κύκλο της από κει που
ξεκίνησε. "Νιώθω ευγνωμοσύνη για την Θεσσαλονίκη που με δέχτηκε. Είναι η
φάτνη μου, αγαπώ τους ανθρώπους της, τα κουσούρια της προσπαθω να τα μειώσω
και να ανεβάσω τα προτερήματά της.. Τώρα με την πολιτιστική πρωτεύουσα, το
μόνο που σκέπτονται είναι το καζίνο και όχι πώς θα φτιάξουν μια πολιτισμική
και κοινωνική συνείδηση. Ασε που τα έχουν ξεπουλήσει όλα στους Αθηναίους,
λες και δεν υπάρχουν ικανοί άνθρωποι εδώ. Η Θεσσαλονίκη όμως θα δείξει τη
δυναμική της στα Βαλκάνια και η Αθήνα θα μείνει με τη μυθολογία και τα
σκυλάδικά της. Χώρια που διασπά την χώρα, είναι ένα κράτος εν κράτει, εμείς
εδώ θα δημιουργήσουμε ένα διαφορετικό πολιτισμικό μοντέλο, μια πολιτιστική
Ελβετία που θα ενώσει όλη τη χώρα. Πρέπει να δημιουργήσουμε μια πνευματική
άρχουσα τάξη..."
Είναι πραγματικά δύσκολο να συμπυκνώσεις τέσσερις ώρες μεστής συζήτησης με
το Μανώλη Ρασούλη σε λίγες αράδες. Ασυναίσθητα έρχονται στο μυαλό μας
κάποιοι στίχοι του... "Βρε δεν είναι εδώ το Σούλι... εδώ είναι του
Ρασούλη..." Έτσι ακριβώς είναι αγαπητοί αναγνώστες, ο Μανόλης Ρασούλης
είναι ένας σπάνιος άνθρωπος που πονά γι'αυτόν τον τόπο και έχει το θάρρος
της γνώμης να λέει την αλήθεια καθώς κι εκείνα που δεν τολμούν οι άλλοι. Να
μην συμβιβάζεται και να πολεμά το κατεστημένο. Να 'στε καλά κύριε Ρασούλη,
καλό κουράγιο για να σας τραγουδάμε και πέρα από το 2000...